Unia gospodarcza to porozumienie między dwoma lub więcej suwerennymi narodami w celu koordynowania polityki handlowej. Przejście do formalnej unii gospodarczej zazwyczaj obejmuje kilka etapów zacieśniania współpracy między narodami. Państwa członkowskie na tych różnych etapach często mają wspólne granice lądowe, chociaż istnieje wiele wyjątków od tego. Unie gospodarcze zwiększają efektywność handlu poprzez eliminację barier handlowych i współpracę w zakresie polityki pieniężnej.
Pierwszym etapem tego procesu jest zawieranie umów o wolnym handlu (FTA). Umowy o wolnym handlu obejmują zniesienie ceł importowych lub podatków między państwami członkowskimi w celu zachęcenia do handlu wewnętrznego. Produkty pochodzące spoza strefy wolnego handlu muszą być oznaczone jako takie, ponieważ każde państwo członkowskie może mieć inną politykę taryfową dla towarów zagranicznych. Bez tego procesu identyfikacji towary zagraniczne zazwyczaj wejdą do strefy wolnego handlu przez kraj o najniższych taryfach importowych. Poza zgodą na identyfikację tych zagranicznych produktów, umowy o wolnym handlu nakładają niewiele ograniczeń na sprawy gospodarcze państw członkowskich.
Śledzenie pochodzenia towarów zagranicznych może być kosztowną procedurą dla członków umowy o wolnym handlu, ponieważ wymaga dużej ilości dokumentacji. Ustanowienie wspólnej zewnętrznej polityki taryfowej między państwami członkowskimi może rozwiązać ten problem. Nazywa się to unią celną i jest kolejnym etapem pełnej integracji gospodarczej. Unie celne zwiększają efektywność handlu, ale skutkują mniejszą swobodą państw członkowskich w kształtowaniu własnej polityki handlu zagranicznego. Ponieważ handel zagraniczny jest ściśle powiązany z polityką zagraniczną, unie celne zazwyczaj tworzą się tylko między narodami o wspólnych celach polityki zagranicznej.
Dalsze zwiększanie efektywności handlu wymaga wyeliminowania wszelkich barier w przepływie kapitału finansowego i pracy przez granice między państwami członkowskimi. Ten etap procesu ku unii gospodarczej wymaga generalnie znacznego poziomu ścisłej współpracy między rządami. Na przykład kwalifikacje i certyfikaty pracowników muszą zostać zharmonizowane, zanim możliwe będzie dojazdy do pracy przez granicę. Zwiększenie współzależności gospodarczej do tego poziomu często wymaga od rządów koordynacji również polityki fiskalnej i monetarnej.
Formalną unię gospodarczą można utworzyć, tworząc międzynarodowe instytucje finansowe, takie jak banki centralne i inne organy regulujące handel. W tym momencie można przyjąć wspólną walutę, aby zwiększyć wydajność i wyeliminować niepewność związaną z kursami walutowymi. Państwa członkowskie będą często koordynować obszary rozwoju regionalnego i polityki transportowej w celu dalszej harmonizacji handlu i wzrostu. Największym współczesnym przykładem unii gospodarczej jest strefa euro, która została oficjalnie utworzona przez jedenaście narodów europejskich 1 stycznia 1999 roku.